انقلاب صنعتی چهارم (۴IR): اقتصاد جدید
امروزه بیش از ۵۰ درصد جمعیت جهان آنلاین هستند و تقریبا روزانه یک میلیون فرد جدید به اینترنت وصل میشوند. دو سوم انسانها، گوشی تلفن همراه دارند و فناوریهای انقلاب صنعتی چهارم مزایای اقتصادی و اجتماعی بسیاری برای بیشتر جمعیت جهان بههمراه داشته است.
موج بعدی فناوری های انقلاب صنعتی چهارم (۴IR)، به صورت گسترده جوامع و اقتصادها را دگرگون خواهد کرد. درمان دقیق و درست (precision medicine)، وسایل نقلیه خودگردان (autonomous vehicles) و هواپیماهای بدون سرنشین همگی بازارهای با رشد بسیار سریع می باشند و انتظار می رود رشد جهانی هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ به ۱۴ درصد برسد.
فناوری های هوشمند پتانسیل بسیار بالایی جهت بهبود زندگی بشر دارند. برای مثال، اپلیکیشن هایی که از داده های ماهواره ها استفاده می کنند، میتوانند به کشاورزان روستایی در بهره وری کاشت محصولات کمک شایانی نمایند. وسایل خودران می توانند به افراد مسن در جابجایی کمک نمایند. اینترنت اشیا میتواند با بهینه سازی مصرف انرژی و کاهش ترافیک به کاهش دی اکسید کربن منجر شود.علیرغم مزایای فناوریها، بسیاری از عواقب ناخواسته نیز بروز کرده است. حملات سایبری، تهدیدی شایع برای افراد و کسبوکارهاست. مطالعات WEF، ریسک آنها را از حیث احتمال وقوع در رتبه ۷ و از نظر شدت اثرگذاری در رتبه ۸ ارزیابی می کند. دومین مساله نگران کننده در تجارت جهانی ظرف ده سال آتی نیز همین موضوع است. شبکه های نسل پنج (۵G)، رایانش کوانتوم و هوش مصنوعی نه تنها فرصت هایی ایجاد می کنند بلکه تهدیدهای خاص خود را نیز دارند. فقدان چارچوب حاکمیت جهانی فناوری، ریسک چندپاره شدن فضای سایبری را به مراه دارد که این امر می تواند باعث کاهش رشد اقتصادی، تشدید رقابت های ژئوپولتیک و افزایش جدایی جوامع از هم شود.
مخاطرات نوآوری دیجیتال
حملات سایبری: ذات دیجیتال فناوری های نسل چهارم، آنها را به صورت طبیعی در معرض حملات سایبری قرار می دهد. این حملات به شکل های گوناگونی اجرا می شوند: از سرقت داده ها و باج افزارها(ransomware) تا در اختیار گرفتن سیستم ها با قابلیت آسیب رسانی گسترده. فناوری های عملیاتی در معرض ریسک فزاینده می باشند چرا که حملات سایبری می توانند اثرات مخرب تری نسبت به قبل داشته باشند و از طرف دیگر این فناوری ها به دنیای واقعی بسط یافته اند و سیستم های سایبری- فیزیکی را ایجاد کرده اند. با این حال، استفاده از اصول “امنیت طراحی”(security-by-design) برای یکپارچه سازی قابلیت های امنیت سایبری در محصولات جدید، نسبت به ارائه سریع محصول به بازار، در اولویت دوم قرار دارد.
حملات سایبری به زیرساختهای حساس، که توسط متخصصان حوزه شبکه، رتبه ۵ را در بین ریسکها کسب کرده، در حوزههای مختلف بسیار رایج شده است. بخش دولتی و خصوصی هر دو در معرض ریسک هستند. احتمال شناسایی و پیگیری جرایم سازمان یافته سایبری در آمریکا زیر ۵ درصد است. جرم سایبری به عنوان یک خدمت ((Cybercrimeas-a-service، مدل کسب و کاری در حال رشد است. این امر همزمان با افزایش پیچیدگی ابزارهایی میباشد که سرویسهای مزاحم در دارکنت را به آسانی در اختیار هر کسی قرار میدهد
اینترنت اشیا نیز احتمال مواجه با حملات سایبری را افزایش میدهد. تخمین زده میشود بیش از ۲۱ میلیارد وسیله مجهز به اینترنت اشیا در سراسر جهان وجود دارد و تعداد آنها تا سال ۲۰۲۵ دو برابر خواهد شد. در نیمه اول سال ۲۰۱۹، حملات به دستگاههای اینترنت اشیا، ۳۰۰ درصد افزایش یافته است، در حالی که در سپتامبر ۲۰۱۹ از اینترنت اشیا برای پایین آوردن ویکپدیا از طریق حملات خودداری از ارائه خدمات توزیع شده کلاسیک (classic distributed denial of service (DDoS))، استفاده شد. ریسک وسایل اینترنت اشیا که به عنوان واسط مورد استفاده قرار میگیرند، افزایش مییابد. پیشبینی میشود آسیبهای ناشی از جرایم سایبری در سال ۲۰۲۱ به ۶ تریلیون دلار برسد که معادل تولید ناخالص داخلی سومین قدرت اقتصادی جهان است.
داده های آسیب پذیر
فناوری های انقلاب صنعتی چهارم (۴IR) بر روی داده ها اجرا می شوند و محرمانگی را به یک چالش تبدیل کرده اند. وسایل اینترنت اشیا، داده ها را جمع میکند و به اشتراک می گذارد. این داده ها ممکن است برای افراد و یا شرکت ها بسیار حساس باشند مانند اطلاعات هویتی شخصی، اطلاعات پزشکی و یا اطلاعات امنیت ملی. بازار تبادل داده، سالانه چیزی در حدود ۲۰۰ میلیارد دلار برآورد می شود. سرقت داده نیز می تواند موجب دستکاری رفتار فردی و یا جمعی شود که خود منجر به آسیب های فیزیکی و روحی خواهد شد.
هوش مصنوعی
هوش مصنوعی، هم به عنوان اثربخشترین ابداع و هم به عنوان بزرگترین خطر موجود، مطرح است. ما تمامی قابلیت های هوش مصنوعی و همچنین کلیه ریسک های آن را درک نکرده ایم. برخی از این ریسکها به خوبی شناسایی شده اند. مابقی به طور کامل شفاف نیستند مانند واسط های مغز و رایانه (braincomputer interfaces)، و هایپر اتوماسیون (ترکیب رباتیک و هوش مصنوعی)
نسل پنجم (۵G)
فناوری های ۴IR متکی به زیرساخت های دیجیتال پرسرعت هستند. در حالی که فناوری ۵G می تواند بر بخشی از بستر زیرساخت های موجود ۴G ایجاد شود، در اوایل سال ۲۰۲۰ کمبودهای اساسی در ظرفیت برخی از کشورها، مورد انتظار است. بررسی های کنونی، ریسک فاصله ۱ تریلیون دلاری در سرمایه گذاری بر روی زیرساخت های ارتباطات راه دور در سطح جهان را نشان می دهد. در کشورهای توسعه یافته، چالش نه تنها ایجاد زیرساخت های مدرن است بلکه غلبه بر اینرسی موجود در سیستم های منسوخ که بخشهای دولتی و خصوصی بیش از ۸۰ درصد بودجه فناوری خود را در آنها صرف میکنند، نیز وجود دارد. ارائه سیستم های جدید، ایمن و قابل اتکا به قابلیت های موجود امری ضروری است. برخی از موجودیتها از قبل این کار را شروع کردهاند.
رایانش کوانتوم
رایانش کوانتوم می تواند به صورت چشمگیری زمان لازم برای حل مسائل ریاضی که در آنها تکنیک های کدگذاری استفاده شده است، را کاهش دهد. این امر به معنی غیرقابل استفاده بودن بسیاری از روش های امنیت داده فعلی و سیستم های زیرساختی حساس مانند شبکه های نظامی، ایمیل و شبکه توزیع برق می باشد.
رایانش ابری
در حالی که بسیاری از دستاوردهای تکنیکی ۴IR لزوما بر بستر دیجیتال است، رایانش ابری پتانسیل بهبود بین بخشی (trans-sectoral development) و نیز توسعه دسترسی فناورانه به حوزه های دوردست و ارتباط آتی بین هوش مصنوعی و دیگر فناوری های ۴IR را دارد. در عین حال با افزایش داده های ذخیره شده در فضای ابری، شرکت ها اطلاعات شخصی را به نحوی که تا کنون سابقه نداشته است، جمع آوری می کنند که در نهایت میتواند منجر به ریسک های امنیت و محرمانگی داده منجر شود.
اهمیت حاکمیت فناوری و سایبری جهانی
تلاش ها جهت مقابله با چالش های امنیتی فناوری های ۴IR در حال رشد می باشد. اما این تلاش ها اغلب به صورت مجزا و محدود به حوزه ای خاص و مشارکت کنندگان آن محدوده است. سازمان های دولتی و شرکت های خصوصی تلاش بسیاری انجام داده اند تا بتوانند اعتماد ایجاد کنند، امنیت را در فضای سایبری ارتقا دهند و اثرات حملات سایبری را ارزیابی نمایند و به آسیب دیدگان این حملات، یاری رسانند.
تلاش های بین المللی جهت توسعه استانداردهای هوش مصنوعی نیز در جریان است. با این حال، تلاش های گسترده در این حوزه، منجر به پاسخ های چندپاره به تهدیدات شده است که گاهی الزامات متضادی بر سازمان هایی که فراتر از مرزهای یک کشور فعالیت دارند، تحمیل میکند؛ همچنین تعدد استانداردها، کشورها و شرکت ها را در همگرا شدن به یک سیستم توانمند شده هوش مصنوعی، با مشکل مواجه میکند.
مشکل اساسی دیگر این است که سیاست های ملی و بین المللی همگام با پیشرفت های فناورانه نمی باشد. تمامی این مسائل نشان دهنده نیاز به معماری حاکمیت جهانی چابک و جامع، جهت پاسخ به مسائل امنیتی پویا و پیچیده که بوسیله فناوری های IR4 مطرح میشود، میباشد. در صورتی که ریسک های گسترده ژئوپولتیک، اقتصادی و اجتماعی بصورت جامع و هماهنگ شده مدیریت شود، دوره وابستگی متقابل دیجیتال (Age of digital (interdependence، برای تمامی جوامع سودمند خواهد بود. جدایی کنونی سیستم های چندوجهی، توسعه چنین چارچوبی را با چالش مواجه ساخته است.
ریسک های ژئوپولتیک
نوآوری دیجیتال هم بر تنش های سیاسی تاثیر میگذارد و هم از آن تاثیر میپذیرد چرا که احتمال ریسک را تقویت و شانس همکاری را کاهش می دهد. بخش خصوصی تلاش بسیاری برای اثرگذاری در این حوزه انجام داده است. شرکت های فناوری جهانی مزرهای دیجیتال باز را توسعه داده اند تا زنجیره تامین جهانی را یکپارچه سازند و مردم را در سر تا سر جهان بهم متصل کنند اما این شرکت ها، برخی از ویژگی های اصلی محلی مانند سیاست های پولی کشورها را به چالش می کشند. فقدان چارچوب حاکمیت فناوری جهانی، تاثیر کسب و کارها بر تعیین استانداردها، مشارکت خارجی در زیرساخت های حساس ملی، کسب مالکیت فناوری های بومی توسط شرکت های خارجی و انتقال تکنولوژی به عنوان بهای دسترسی به بازارهای خارجی (technology transfer as a price to access foreign markets)، را افزایش می دهد. سایر ریسک ها شامل موارد زیر میباشد:
-
فضای سایبری موازی (Parallel cyberspace): اتصال به اینترنت به پروتکل های بین المللی موجود وابسته است. عموما ذینفعان چند جانبه (multilateral stakeholders) تمایل به آزادی و نبود فضای قانون گذاری شده دارند. با این حال توسعه بین المللی کنونی اشاره به افزایش ریسک واگرایی پروتکل ها دارد که منجر به چندپاره شدن فضای سایبری و فناوری های آتی میشود. علاوه بر این، اگر کشورها به دنبال حاکمیت بر فضای سایبری در سطح محلی باشند، ارتباط جهانی بیشتر تکه تکه خواهد شد.
-
مزایای پیشرو بودن (First-mover advantage): اختراعات در فناوری های ۴IR با سرعت فزایندهای در حال رشد است. دولت ها مانند کسب و کارها می خواهند در لبه فناوری حرکت کنند چرا که می خواهند از مزایای اولین بودن بهره ببرند. پیشروها می توانند تعادل ژئوپولتیک را با تاثیرگذاری بر استانداردها، سیستم ها و زنجیره های تولید، جابجا کنند.
-
سلاح های جدید رقابت دیجیتال (A new digital arms race): وابستگی دیجیتال، ماهیت امنیت ملی و بین المللی را تغییر داده است و سه موضوع مهم در این حیطه را مطرح نموده است، چگونگی مراقبت از زیرساخت های حساس، حمایت و تقویت ارزش های اجتماعی و ممانعت از تشدید تعارض. فناوری های دیجیتال جنگ نامتقارنی را نمایان کرده اند وکشورهای کوچکتر را قادر به انجام حملات (سایبری) میکند. ویروس ها به عنوان سلاح سایبری از سوی دشمنان مورد استفاده قرار می گیرند. فضای سایبری در دامنه مسائل نظامی قرار گرفته است و منجر به رقابت تسلیحاتی فناورانه شده است.
در سال ۲۰۱۹، برخی کشورها با تبعیت از اصول راهنما برای استفاده از سیستم های تسلیحاتی مرگبار مستقل، موافقت نمودند. با این حال، قدرت های اصلی نظامی در مقابل قانون گذاری بین المللی در این حوزه مقاومت می کنند. این امر ریسک بروز مصائب جدی در آینده را به دنبال دارد.
-
وقفه در ارتباط و اتصالات بین المللی (Interruption of international interconnectivity): افزایش تبادلات هوشمند بین کشورها در حوزه امنیت سایبری، درک چالش های مرتبط با حملات سایبری را افزایش داده است و تلاش های مربوط به ایجاد آمادگی در مقابل این حملات را تقویت کرده است. این سوال نیز بوجود آمده که آیا مشارکت کنندگان در زیرساختهای حساس اطلاعاتی قابل اعتماد هستند یا خیر. چندپارگی فضای سایبری این تلاش ها را با چالش مواجه کرده و باعث ایجاد ناسازگاری تکنولوژیک غیر قابل رفع بین سیستم های مختلف شده است.
ریسک های اقتصادی
زنجیره تامین سختافزارهای فناوری، مباحثه پیرامون تحقیق و توسعه و تجارت را شدت بخشیده است. بسیاری از کشورها، سرمایه گذاری خارجی در شرکت های فناوری را با جدیت دنبال میکنند. این کشورها، به صورت فزایندهای به دنبال سرمایه گذاری خارجی در دانشگاه ها برای ارزیابی ریسک های مالکیت معنوی و از بین رفتن اثر آن در خارج از کشور می باشند. انتقال تکنولوژی در قبال دسترسی به بازار محلی معمولا بخش مناقشه انگیز در مذاکرات تجاری می باشد. سایر ریسک های اقتصادی شامل موارد زیر می شود:
-
هزینه چندپارگی: در اقتصاد بهم پیوسته جهانی، برآورد می شود در کشورهایی که دسترسی به اینترنت بالایی دارند، هر روز قطعی اینترنت معادل ۱.۹ % تولید ناخالص ملی خسارت به بار می آورد. این عدد در کشورهایی که دسترسی به اینترنت در آنها کم است معادل ۰.۴ درصد است. چندپارگی فضای سایبری و فناوری ها می تواند با تاثیر منفی بر کسب و کارهای استفاده کننده از خدمات ابری، افزایش هزینه تراکنشهای راه اندازی کسب و کارها و پایین آوردن بهره وری با نیاز به خطوط تولید متفاوت برای بازارهای گوناگون، منجر به تشدید اثرات سوء اقتصادی شود. این مسائل توانایی کسب و کارها در پیبردن به مزایای فناوری های ۴IR را کاهش میدهد.
-
از دست دادن ثبات و پایداری: از آنجا که جهان در معرض تحولات اقلیمی شدیدی است، تکرار تلاش ها و اقدامات برای غلبه بر چندپارگی فنی نه تنها از جنبه اقتصادی ناموثر است، بلکه از دید زیست محیطی نیز فاقد کارایی می باشد. این عدم کارایی توسط کشورهایی که در قانون گذاری فناوری به صورت منفرد عمل می کنند، تشدید شده است. تطابق محصولات مختلف برای بازارهای گوناگون، لاجرم اثرات منفی زیست محیطی هر صنعت را افزایش میدهد. در عین حال، اثرات زیست محیطی تولید انبوهی از داده های عظیم برای استفاده از هوش مصنوعی و یا جهت استفاده توسط این فناوری، نیز بسیار قابل توجه است.
-
ریسک های پولی و مالی: فقدان تلاش های منسجم توسط جوامع در چگونگی کسب ثروت از تجارت آزاد و ابزارهای دیجیتال، چالش بزرگی است که منجر به اختلاف بین شرکت ها و نیز کشورها میگردد. علاوه بر این، ارزهای دیجیتال جدید که خارج از چارچوب قانون گذاری عمل می کنند، میتوانند حاکمیت ارزها و همکاری های بین المللی برای مبارزه با پولشویی را نقض کنند. از بین رفتن اعتماد به ارزهای دیجیتال همچنین می تواند ثبات مالی را تهدید کند. در همین حال، نوآوری در این فضا میتواند مزایای اجتماعی به همراه داشته باشد اما این امر مستلزم توجه به همان چیزی است که کریستن لاگارد رئیس صندوق بین المللی پول درباره آن هشدار داد: ” آگاه بودن از ریسک ها در حوزه های ثبات مالی، محرمانگی و فعالیت های مجرمانه و اطمینان از قانون گذاری مناسب جهت هدایت فناوری به سمت مصالح عمومی”
ریسک های اجتماعی
تفاوت سرعت توسعه فناوری های ۴IR در جهان، ریسک ها را در بین کشورهای مختلف گسترش میدهد. اقتصادهایی که به شدت دیجیتال شده اند، ظرفیت ها و منابع جهت سرمایه گذاری بر فناوری های آتی را دارند. ریسک های اجتماعی شامل این موارد می باشد:
-
تمایز دیجیتال و اختلاف در ثروت: گسترش تمایز دیجیتال بین کشورها، ریسک سیکل شرارت (vicious cycle) را در پی دارد. افزایش فاصله ثروت و فرار مغزها، کار را برای کشورهای عقب مانده، سخت تر کرده است. بنابراین کشورهایی که از مزایای سرمایه گذاری بی بهره مانده اند و قابلیت های تحقیق و توسعه ضروری خود را گسترش ندادهاند، دچار پدیده فرار مغزها می شوند. پیش بینی می شود مکانیزه شدن کارها برای کارگران کم مهارت باعث بیکاری ایشان شود. تمایز بین جوامع در کشورهای در حال توسعه به تفاوت بین مناطق شهری و روستایی و در کشورهای توسعه یافته به تفاوت بین شهرهای هوشمند و غیرهوشمند بسط می یابد. دسترسی گسترده به فناوری های مدرن یک عامل بسیار مهم در حداقل نمودن تمایز دیجیتال است.
-
تخریب انسان (A human dystopia) : با افزایش آگاهی اجتماعی از مسائلی مانند الگوریتم های جانبدارانه (biased algorithms) و آزار و اذیت اینترنتی، لزوم توجه بیشتر به امور اخلاقی در توسعه و کاربرد فناوری های ۴IR بیش از پیش شده است. جهت جلوگیری از اثرات منفی مذکور بر جوامعی که از این فناوری ها استفاده می کنند، بایستی اهتمام کافی به خرج داد.