انقلاب صنعتی چهارم در پهنه جغرافیا

انقلاب صنعتی چهارم از جمله حوزه‌هایی است که با تعریف یک پارادایم جدید، باعث تغییر رویکردها و روش‌های کار در سازمان‌ها شده است. مطالعه و بررسی نحوه ورود به صنعت ۴.۰، برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات اجرایی در این حوزه و بررسی پیامدهای اجرای آن از جمله مواردی است که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. کشورهای مختلف دنیا از سال ۲۰۱۲ که به‌عنوان سال آغازین دوره چهارم تحول صنعتی در جهان محسوب می‌شود، اقدامات خود جهت ورود اثربخش و کارآمد به این دوره جدید را شروع کرده‌اند. این اقدامات معمولاً با تدوین یک برنامه راهبردی و تعیین اقدامات عملیاتی و اجرایی متناظر با آن آغاز شده است، چرا که وسعتِ تاثیرگذاری و پیچیدگی اجرایی این حوزه به اندازه‌ای است که بدون برنامه‌ریزی دقیق و از پیش تعیین شده، نمی‌توان از موفقیت اجرای آن اطمینان حاصل کرد.

در این مقاله مهم‌ترین دستاوردهای مطالعه ۶ کشورِ آلمان، ژاپن، کره‌جنوبی، استرالیا، مکزیک و ترکیه در رابطه با اقدامات راهبردی صنعت ۴.۰ تشریح می‌شود.

انقلاب صنعتی چهارم برای اولین بار در سال ۲۰۱۱ در نمایشگاه صنعتی هانوفر آلمان معرفی شد. آلمان در سال ۲۰۱۰ به­منظور هدف­گذاری برای استراتژی فناوری‌های پیشرفته یک چارچوب تحت عنوان راهبرد فناوری‌های پیشرفته در ۲۰۲۰ مطرح کرد که تأکید بسیاری بر همکاری بین صنعت و دانش داشت و پیرو آن در سال ۲۰۱۲ یک برنامه عملیاتی شامل ده پروژه تعریف نمود که انقلاب صنعتی چهارم یکی از آن پروژه‌ها بود.

هدف آلمان استفاده از پتانسیل‌ها جهت تقویت و حفظ صنعت تولید و تبدیل شدن به رهبر نوآوری در سطح جهان است. در این بین علاوه بر دولت، موسسات علمی و تحقیقاتی، بازیگران صنعت و همچنین SME ها نقش حائز اهمیتی دارند. در همین راستا برای حفظ و تقویت جایگاه رقابتی آلمان در زمینه تولید در سطح جهانی، اتحادیه تحقیقات علمی- صنعتی با کمک انجمن‌های حرفه‌ای مخابرات و رسانه‌های نوین، انجمن مهندسان آلمان و مجمع مرکزی صنعت برق یک پلتفرم مشترک به نام پلتفرم صنعت ۴.۰ را برای پیشبرد اقدامات راه‌اندازی کرده‌اند. در این پلتفرم که تحت نظر وزارت امور اقتصادی و انرژی و وزارت آموزش و پژوهش فعالیت می‌کند، نمایندگانی از شرکت­ها و مؤسسات طراز اول آلمان از قبیل مجمع صنایع آب و انرژی آلمان، انجمن صنایع آلمان، مخابرات و رسانه‌های نوین، مجمع اتاق­های تجارت و صنعت آلمان، مجمع صنعت خودروسازی آلمان، انجمن مهندسان آلمان، مجمع مرکزی

 صنعت برق، مؤسسه پژوهشی فرن‌هوفر، سازمان‌های استانداردسازی و اتحادیه­های تجاری آلمان حضور دارند.

در ساختار پلتفرم سه گروه کلی جای دارند، گروه اول تصمیم‌گیری‌های فنی و تکنیکی را انجام می‌دهند؛ گروه دوم وظیفه سیاست‌گذاری را بر عهده دارند؛ و در گروه سوم فعالیت‌های مربوط به بازار انجام می‌شود.

در بخش تصمیم­گیری فنی و تکنیکی ۵ کارگروه معماری منابع و استانداردسازی، سیستم‌های امنیت شبکه، چارچوب‌های قانونی، تحقیق و نوآوری، و کار و آموزش تشکیل شده است. در این کارگروه­ها نمایندگان شرکت‌ها، مؤسسات استانداردسازی، محققان و اتحادیه‌های تجاری با همکاری نمایندگانی از وزارتخانه‌های فدرال راهکارهای مناسب را تدوین می‌کنند.

بدین ترتیب آلمان اقدامات اجرایی خود در خصوص صنعت ۴.۰ را در چارچوب این پلتفرم به انجام می‌رساند

در اوایل سال ۲۰۱۳ پس از دو دهه رکود اقتصادی، نخست وزیر ژاپن (شینزو آبه) یک بسته جامع اقتصادی برای اصلاح ژاپن معرفی کرد که استراتژی احیای ژاپن یکی از سه رکن اصلی آن است. در این استراتژی به توسعه اینترنت اشیاء، کلان داده و هوش مصنوعی پرداخته شده و جامعه ۵.۰ بیانگر رویکرد ژاپن به انقلاب صنعتی چهارم است. جامعه ۵.۰ یا جامعه فوق هوشمند عبارتست از:

«جامعه‌ای که قادر به ارائه کالا و خدمات، در زمان مناسب و به میزان مناسب، به افرادی است که به آن‌ها نیاز دارند؛ جامعه‌ای که قادر به پاسخگویی دقیق به انواع مختلفی از نیازهای اجتماعی است؛ جامعه‌ای که در آن افراد از اقشار مختلف، خدماتی با کیفیت بالا دریافت می‌کنند و فارغ از سن، جنسیت، قومیت و زبان زندگی خوب و راحتی دارند.»

ژاپن قصد دارد با استفاده کامل از نوآوری‌های فناورانه از جمله اینترنت اشیاء، کلان داده، و هوش مصنوعی جامعه ۵.۰ را محقق سازد؛ که البته برای دستیابی به آن، صنایع نقش کلیدی را ایفا می‌کنند. با توجه به همین امر، دولت ژاپن صنایع متصل را به‌عنوان یک چارچوب مفهومی جدید معرفی کرده است. این چارچوب ایجاد ارزش افزوده جدیدی را مطالبه کرده و راه‌حل مسائل مختلف اجتماعی را در بَر خواهد داشت و این امر از طریق اتصال و همبستگیِ جنبه‌های مختلف زندگی مدرن از جمله انسان، ماشین‌آلات، سیستم‌ها و شرکت‌ها محقق می‌شود.

آنچه ژاپن را در بین رهبران صنعت ۴.۰ متمایز می‌کند تمرکز ویژه این کشور بر تاثیرات اجتماعی و تغییر سبک زندگی است؛ بدین ترتیب که اقدامات مربوط به حوزه بهداشت و سلامت و ارتقای اقتصاد و کسب‌و‌کار خانواده در نقشه راه ژاپن بسیار پررنگ است.

کره جنوبی یکی از رهبران فناوری در سطح دنیاست و صنعت تولید، بالاخص بخش فاوا، نقش مهمی در رشد اقتصادی این کشور دارد. کره برای حفظ و توسعه جایگاه رقابتی خود در این صنعت و در راستای حرکت بسوی انقلاب صنعتی چهارم، استراتژی نوآوری تولید ۳.۰ را اتخاذ کرده است. این استراتژی در سال ۲۰۱۴ به­عنوان بخشی از برنامه اقتصاد خلاق کره معرفی شد و تمرکز آن بر مفهوم کارخانه هوشمند است که خودکارسازی، تبادل داده و استفاده از فناوری­های نوین در فرآیندهای تولید را در برمی­گیرد.

هدف این استراتژی دستیابی به یک تریلیون وون (معادل ۹۷۲ میلیون دلار) و ایجاد ده هزار کارخانه هوشمند تا سال ۲۰۲۰ می­باشد. مفهوم کارخانه هوشمند به سیستم تولید یکپارچه­ای اطلاق می­شود که در آن تمامی فرآیندهای تولید با استفاده از سیستم عامل هوشمند مبتنی بر اینترنت اشیا با هم تجمیع شده‌اند. در سال ۲۰۱۷، بخش خصوصی و دولتی کره جنوبی برای افزایش تعداد کارخانه ­های هوشمند با هم توافق کردند و هدف از این توافق ایجاد ۳۰۰۰۰ کارخانه مجهز به آخرین فناوری­های دیجیتال تا سال ۲۰۲۵ است.

در استراتژی نوآوری تولید ۳.۰، هشت فناوری کلیدی اینترنت اشیا، سنسورهای هوشمند، چاپ سه بعدی، سیستم‌های سایبرفیزیکی، صرفه‌جویی در انرژی، هولوگرام، کلان داده و فناوری ابر برای کارخانه هوشمند مطرح شده است.

از مصادیق تمرکز ویژه کره بر کارخانه هوشمند، افزایش سرمایه­گذاری این کشور در زمینه تحقیق‌وتوسعه فناوری­های مرتبط با انقلاب صنعتی چهارم است. وزارت تجارت، صنعت و انرژی این کشور در ماه مارس ۲۰۱۸ اعلام کرد که بودجه تحقیق‌وتوسعه در پنج صنعت خودروهای خودکار، سخت‌افزارهای الکترونیکی مبتنی بر اینترنت اشیا، نیمه‌هادی‌ها و نمایشگرها، بیوپزشکی و انرژی‌های تجدیدپذیر از ۳۰ درصد کل بودجه تحقیق‌وتوسعه کشور به ۵۰ درصد تا سال ۲۰۲۰ افزایش یافته است. در سال جاری بودجه تحقیق‌وتوسعه ۱۶/۳ تریلیون وون برآورد شده که حدود ۹۰۰ میلیارد وون (معادل ۸۴۴ میلیون دلار) به این پنج صنعت اختصاص یافته است. همچنین دولت کره در راستای همگامی با صنعت ۴.۰ بودجه­ای ۴/۱ میلیارد دلاری در سال ۲۰۱۸ برای توسعه هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، فضای ابری، کلان داده، موبایل، سنسورهای هوشمند و نیمه هادی­ها اختصاص داده است و قرار است ۲۰۰۰ کارخانه هوشمند در این سال ایجاد کند.

مکزیک یک هاب تولیدی در سطح جهان است و روزانه بیش از یک میلیارد دلار صادرات دارد. پنجاه درصد از این صادرات مربوط به کالاهای تولیدی است که بخش زیادی از آن فناوری‌های بسیار پیشرفته است. در حقیقت، بیش از ۸۰ درصد از صادرات فناوری‌های پیشرفته در آمریکای لاتین در مکزیک تولید می‌شود. مکزیک تولیدات تکنولوژیکی بسیار پیشرفته را در سطوح بالاتر از میانگین کشورهای OECD و قابل مقایسه با کشورهای کره و ژاپن تولید می‌کند. این تولیدات، نسل‌هایی از مدیران کارخانه ماهر، اپراتورها و مهندسین را پرورش داده است که، مهارت‌های بالقوه مورد نیاز برای جذب فناوری‌های جدید و بهترین روش‌های بین‌المللی ایجاد ارزش افزوده را دارا هستند.

در حال حاضر و با توجه به وضع موجود، استعداد و دستیابی به فناوری‌های پیشرفته، الگوهای برتر بین‌المللی و صنایع تولیدی در کلاس جهانی، از عوامل موثر بر موفقیت مکزیک در ورود به حوزه صنعت ۴.۰ هستند و نداشتن استراتژی مشخص در این زمینه، تنها حلقه مفقوده در این زمینه محسوب می‌شود. از این‌رو، تلاش برای تدوین یک نقشه راه، با هدف ارائه یک رویکرد مشخص به سوی استراتژی ارزش افزوده ملی در بخش تولید از طریق پیاده‌سازی صنعت ۴.۰ در دستور کار این کشور قرار گرفته است.

سند نقشه‌راه صنعت ۴.۰ مکزیک، تحت عنوان «ساختن آینده:‌ نقشه‌راه صنعت ۴.۰ در مکزیک»  توسط وزارت اقتصاد در سال ۲۰۱۶ منتشر شده است.

در حوزه صنعت ۴.۰ و تولید پیشرفته، بیشترین تمرکز مکزیک بر روی اقدامات سرمایه‌گذاری جهت راه‌اندازی مراکز تحقیق‌وتوسعه و خوشه‌های صنعتی است و مثلث دولت، بخش خصوصی و دانشگاه، با همکاری و ایجاد هم‌افزایی، سعی در بهبود موقعیت این کشور در حوزه صنعت ۴.۰ دارند.

راه‌اندازی دو خوشه تولیدی فوق انعطاف‌پذیر جهت ایجاد یک چارچوب صنعت ۴.۰ و یک سیستم عامل تولید در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۱، توسعه بازار اینترنت اشیاء مکزیک تا ۸ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۵ و قرار گرفتن در ردیف ۱۰ کشور برتر جهان از حیث شاخص پیچیدگی اقتصادی تا سال ۲۰۳۰ از مهم‌ترین اقدامات اجرایی متناظر با استراتژی‌های اصلی صنعت ۴.۰ در کشور مکزیک است

در کشور ترکیه اسناد بالادستی مختلفی در حوزه صنعت، فناوری و تحقیق‌ و توسعه وجود دارد که توسط سیاست‌گذاران در سطح ملی تدوین گردیده است. مهم‌ترین سند استراتژیک در حوزه صنعت ۴.۰، «نقشه‌راه انقلاب صنعتی جدید و فناوری سیستم‌های تولید هوشمند» است، که در جلسه شورای‌عالی علوم و فناوری در تاریخ ۱۷ فوریه سال ۲۰۱۶ دستور تدوین آن توسط یک نهاد هماهنگ کننده، به‌عنوان یک دستور کار استراتژیک و نقشه راه برای صنعت ۴.۰ در ترکیه، به تصویب رسید.

در این نقشه‌راه فناوری اهداف استراتژیک ملی کشور ترکیه ترسیم و به منظور دستیابی به این اهداف (۱۰ هدف)، اقدامات و پروژه‌های تحقیق‌وتوسعه تعریف شده است. بدین ترتیب ترکیه حضور خود در بین ده کشور برتر در حوزه صنعت ۴.۰ را با تمرکز بر سه حوزه دیجیتال سازی، ارتباطات متقابل و کارخانه آینده برنامه‌ریزی کرده است.

ترکیه در آغاز حرکت خود در مسیر گذار دیجیتالی، وضعیت موجود خود از حیث میزان بهره‌گیری از فناوری‌های صنعت ۴.۰ را مورد ارزیابی قرار داده است. همچنین در این کشور شش بخش صنعتی (خودروسازی، لوازم خانگی، ماشین‌آلات، نساجی، غذاو نوشیدنی، شیمیایی) با توجه به میزان تاثیرگذاری در بهبود شاخص‌های اقتصادی جهت مطالعه و ارزیابی میزان بلوغ در بهره‌گیری از کاربردهای صنعت ۴.۰ انتخاب شده‌اند. نتایج ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که صنعت ۴.۰ در ترکیه در حال اجرا است.

انقلاب صنعتی چهارم در استرالیا با دستورالعمل صنعت ۴.۰ نخست‌وزیر رسمیت یافت. مطابق این دستورالعمل در آوریل ۲۰۱۷ یک توافق‌نامۀ همکاری با پلتفرم صنعت ۴.۰ کشور آلمان امضاء شد که علاوه بر همکاری مابین دو کشور در این حوزه، توسعه‌ی استانداردهای جهانی صنعت ۴.۰ را نیز در بر می‌گیرد. در ذیل این توافق‌نامه پنج شاخه‌ی کاری تعریف شده تا چالش‌های کلیدی برای احصاء صنعت ۴.۰ پوشش داده شوند: (۱) معماری، استانداردها و هنجارهای مرجع؛ (۲) حمایت از SMEها؛ (۳) سکوهای آزمایش صنعت ۴.۰ ؛ (۴) امنیت سامانه‌های متصل شده؛ و (۵) کار، یادگیری و آموزش.

 کارگروه‌های نامبرده همگی به کارگروهی که بر سکوهای آزمایش تمرکز دارد، تا برای شرکت‌های استرالیایی در دسترس باشند، وابسته هستند. تعدادی از سکوهای آزمایش و نقش هر یک از آنها در توسعۀ صنعت ۴.۰ این کشور به شرح زیر می‌باشد:

به اشتراک بگذارید